Verzorgenden in Transitie (ViT)

De zorgvisie en de financiering van de langdurige ouderenzorg zijn in 2015 flink veranderd. De belangrijkste veranderingen zijn:

• De focus verschuift van zorg en ziekte naar gezondheid, welzijn en preventie.
• Cliënten moeten meer zelf doen, langer thuis wonen en een beroep doen op hun omgeving.
• Er zijn nu drie wetten (Zorgverzekeringswet, Wet langdurige zorg en de Wet maatschappelijke ondersteuning) waaruit de langdurige ouderenzorg wordt gefinancierd (in plaats van één).
• Wijkverpleegkundigen stellen weer indicaties.

Er is veel aandacht geweest voor het effect van deze veranderingen op de wijkverpleegkundigen, maar wat betekent de transitie eigenlijk voor het vak van verzorgenden? We vroegen het verpleegkundigen, managers, lectoren én verzorgenden in interviews en door verhalenonderzoek.

De meest opvallende veranderingen in het vak van verzorgenden zijn:

• De zorg zelf (die wordt complexer en meer gericht op zelfredzaamheid).
• De communicatie en afstemming met (informele) zorgverleners.
• De samenwerking in het team, waarbij verzorgenden steeds vaker een spil zijn in de dagelijkse zorg.
• Tijdsdruk en registratie in het digitale zorgdossier, ook door onderbezetting en de verschillende financieringsstromen.

Lees het uitgebreide onderzoeksresultaat bij Kennis voor de zorg: ‘Wat noemen verzorgenden zelf als belangrijke veranderingen in hun vak?’

De beste manier om te onderzoeken welke ondersteuning verzorgenden nodig hebben, is het hen te vragen - én in de praktijk te testen. In het ViT-traject zijn 150 verzorgenden uit 8 teams anderhalf jaar op verkenning gegaan. Ze werkten met hun team aan eigen ontwikkelpunten, ontdekten wat zij nodig hadden bij de transitie in de ouderenzorg en testten in de praktijk welke ondersteuning goed werkt.

Aan het begin en einde van het ViT-traject vulden de verzorgenden per team een teamscan in. Ze gaven antwoord op stellingen over onder andere cliëntenzorg, taakverdeling, competenties, rapporteren, werksfeer en communicatie. Op basis van de uitkomsten bepaalden de teams zelf aan welke thema’s ze wilden werken. Veel teams gingen aan de slag met: 

• Teamsamenwerking en taakverdeling.
• Communicatie – onderling, met de cliënt en mantelzorgers.
• Werkdruk en stellen van grenzen.
• Methodisch werken en rapporteren (in het zorgleefplan).
• Professionaliteit en het vak van verzorgende.
• Stimuleren zelfredzaamheid/eigen regie.

Elk team kreeg vier uur per maand begeleiding van een externe coach. Samen met die coach bepaalde het team aan welke ontwikkelpunten ze wilden werken, en ook op welke manier. De coach gaf feedback op het teamontwikkelplan, zorgde dat ViT op de agenda bleef staan en ondersteunde het team bij het organiseren van activiteiten om hun doelen te bereiken. De inzet van een ViT-coach is door verzorgenden en teammanagers erg gewaardeerd.

De ViT-teams volgden tijdens het traject een aantal workshops uit het jaaraanbod van het Van Kleef Instituut. In de workshops, die zeer goed zijn gewaardeerd, gingen ze aan de slag met onderwerpen als: open communicatie, omgaan met dementie, praten over het levenseinde en het stellen van doelen. De workshops ondersteunden hun ontwikkelproces. Verzorgenden konden ervaringen delen, nieuwe kennis opdoen én ontwikkelen.

In vier werkconferenties wisselden de teams ervaringen uit over hun ontwikkeltrajecten. In interactieve presentaties lieten de teams hun eigen proces en leerpunten zien en gingen ze in gesprek met de andere deelnemende teams. Ook over thema’s als: communicatie, methodisch werken en vakvrouwschap. Daar bleek in de praktijk weinig tijd voor te zijn. De cliënt gaat immers altijd voor. De werkconferenties maakten duidelijk dat de teams door de aandacht en ruimte in het ViT-traject een grote ontwikkeling doormaakten. De tips en kennis die ze opdeden in dit traject deelden ze graag met collega’s en zijn door VKI vertaald in handzame tools (zie hieronder bij Resultaten). 

Het rondetafelgesprek was een nieuwe werk- en onderzoeksvorm in het ViT-traject. Trainingsacteurs speelden scènes die typerend zijn voor de beroepspraktijk van de verzorgenden. Denk aan een ontevreden mantelzorger of een gesprek met een collega die afspraken niet nakomt. Na de scènes gingen de trainingsacteurs hierover in gesprek met de verzorgenden. Herken je de situatie? Hoe zou jij handelen? Heb je hier andere competenties voor nodig? Wat zou je willen leren? Deze werkvorm passen we nu regelmatig toe bij onderzoeksprojecten.

Na anderhalf jaar praktijkonderzoek hebben we een goed beeld gekregen van wat voor verzorgenden ‘sleutels’ zijn voor meer verandergemak in hun vak. 

De ervaringen met ViT waren positief. Binnen teams staan de neuzen meer dezelfde kant op. De communicatie in de teams is open en eerlijker geworden. Ze hebben elkaar beter leren kennen, weten wat elkaars kwaliteiten zijn en hebben de taken duidelijker verdeeld. Ook de samenwerking met cliënten, familie en mantelzorgers is verbeterd. Cliënten zijn rustiger en stellen zich meer open naar de verzorgenden.

Verder noemen verzorgenden resultaten als lef, vertrouwen, duidelijke zorgdossiers, familiebijeenkomsten, vaktrots en leiderschap. In de deelnemende teams stonden leiders op: verzorgenden die het voortouw namen bij veranderingen, voor groepen gingen staan, tools ontwikkelden en zichzelf lieten zien.

De verzorgenden hebben met het ViT-traject laten zien dat je moet beginnen bij het ABC: Aandacht, Basisveiligheid in het team en goede, open Communicatie. Dan leer je elkaar kennen, ontstaat er meer werkplezier en kun je samen invulling geven aan alle veranderingen in de zorg.

Daarbij lieten verzorgenden duidelijk zien dat de cliënt op één staat. Ze zijn niet altijd bezig met wat ze nog moeten leren. Als organisatie moet je daarom zelf veranderingen of ontwikkelingen op de agenda zetten. Toets kennis en vraag goed door. Hoe werkt een verzorgende aan zelfredzaamheid? Weet iedereen hoe je een slecht-nieuws-gesprekken voert? Kent iedereen de weg in het ingewikkelde woud van financiering in de ouderenzorg? Zorg dus samen dat ontwikkeling op de agenda blijft staan.

Lees meer over het ABC als praktisch handvat voor verandering.

Het ViT-traject heeft ons ook inzicht gegeven in hoe verzorgenden leren en wat ze moeilijk vinden aan de veranderingen in de zorg. Drie eye-openers:

1.      Verzorgenden geven liever niet aan dat ze iets niet kunnen. Anders lijkt het alsof ze hun vak niet aankunnen. Daarmee kunnen ze zichzelf en hun ontwikkeling in de weg zitten. 

2.      De veranderingen in de zorg raken precies de kern van het vak: zorgen. Verzorgenden moeten cliënten meer zelf laten doen, maar zijn nu eenmaal aanpakkers met een groot zorghart. Bovendien werkt het – in drukke tijden – nu eenmaal sneller om zelf even te zorgen. 

3.      Dichterbij werkt beter. Verzorgenden kunnen zich moeilijk verplaatsen in een situatie die niet letterlijk uit hun werkpraktijk komt. Ze leren het beste van concrete voorbeelden uit de zorgpraktijk en van vakgenoten die in eenzelfde situatie werken. Het liefst uit hetzelfde team of op dezelfde locatie.

Bekijk de samenvatting van onze publicatie Verzorgenden in Transitie. Wil je de uitgebreide resultaten bekijken? Download dan ons praktijkonderzoek naar veranderingen in de ouderenzorg en welke ondersteuning verzorgenden hierbij nodig hebben.

VKI vertaalde de uitkomsten van ViT in een ‘sleutelboekje’ met 10 praktische sleutels voor meer verandergemak in het vak. Tien tips van verzorgenden voor verzorgenden.

1. Staan de neuzen dezelfde kant op?

2. Het is wél professioneel om te zeggen dat je iets niet weet

3. Het is moeilijk hoor, om niet te zorgen

4. Ik mis de oude hoofdzuster

5. Mopperen is makkelijker dan complimenten geven

6. Samen is gezelliger dan alleen

7. Ik heb geen tijd om mijn werk goed te doen

8. Nu snap ik waarom meneer Jansen zo onrustig is

9. Als zij nou eens aansluiten op mijn praktijk

10. Als ik weet hoe het moet, is het niet zo moeilijk

Benieuwd naar die sleutels? Download het boekje door op de link te klikken! 

In het ViT-traject hebben de teams veel handige tools gebruikt, ontdekt of ontwikkeld. We hebben ze gebundeld naar tools voor: 

• Betere communicatie in je team
• Samenwerking met de mantelzorg
• Inzicht in competenties en veranderwensen
• Kennis over wetgeving en financiering

Bekijk alle tools voor communicatie, samenwerking en verandering

Mail naar programmamanager Annemarie Klaassen, a.klaassen@vankleefinstituut.nl