Actieonderzoek in de ouderenzorg: samen leren en veranderen

In het project Beter Af Met Minder onderzoeken verzorgenden en verpleegkundigen van Laurens of zij onrustmedicatie (psychofarmaca) kunnen afbouwen bij bewoners. Actieonderzoekers Mark Smelik en Sebastiaan Stam begeleiden deze kartrekkers. ‘Zij zijn de ogen en oren van het hele behandelteam.’

De bewoonster stond bekend als onrustig, verdrietig en soms ruziezoekend. Maar na het afbouwen van haar onrustmedicatie en met meer aandacht voor haar dagritme en een meer persoonlijke benadering bloeide ze op. ‘Ze werd letterlijk een ander mens, vertelde de kartrekker die het actieonderzoek op 1 van de 4 locaties van Laurens doet: ze stond zelf weer op en kleedde zichzelf aan’, zegt Mark Smelik. ‘Zo’n psychosociale interventie kan veel betekenen’, vult zijn collega Sebastiaan Stam aan. ‘Bij andere bewoners zetten we aromatherapie in: bepaalde geuren kunnen ook onrust wegnemen.’

Uitvinden in de praktijk

Het project Beter Af Met Minder (BAMM) is een actieonderzoek. ‘Bij deze vorm van onderzoek gaat het om een taai vraagstuk waar je iedereen bij nodig hebt: van collega-verzorgenden tot de arts en psycholoog tot familieleden en de mantelzorger’, vertelt Mark. ‘Ook weet je van tevoren niet welke interventie het beste werkt. Dat moet je samen uitvinden in de praktijk. Het verschilt vaak per locatie, situatie en cliënt. Actieonderzoek gebeurt daarom stap voor stap: je probeert iets uit, kijkt of wat het oplevert en past het zo nodig aan.’

Oren en ogen

Verzorgenden en verpleegkundigen zijn bij uitstek geschikte actieonderzoekers. ‘Zij zien dag in, dag uit wat er gebeurt. Ze zijn vaak de oren en ogen van de arts en psycholoog, en kunnen daarom een belangrijke stem zijn bij het bepalen van het beleid’, schetst Stam. ‘Maar deze aanpak vraagt ook om een nieuwe rol. Zo moet de verzorgende als kartrekker draagvlak hebben om iedereen mee te krijgen in het plan. Dat zijn veel partijen, van de arts tot soms de mensen van de facilitaire dienst, die vaak veel signaalgedrag van bewoners zien. Ook is het belangrijk om iedereen vanaf het begin mee te nemen: bijvoorbeeld bij welke bewoners je gaat starten met afbouwen van onrustmedicatie, en met welke interventies.’

Plan van aanpak

Naast ‘actie’ is er ook onderzoek nodig. ‘Zo moet je meten of het gedrag verandert door je interventie en met welke methode je dat doet’, vertelt Smelik. Deze taken vragen veel van de kartrekkers. Daarom krijgen zij begeleiding van Mark en Sebastiaan. ‘Wij zijn begonnen met een training over hoe je goed actieonderzoek inricht en hoe je bijvoorbeeld een goed plan van aanpak maakt. Maar we helpen ook bij het opbouwen van draagvlak, teams instrueren over de nieuwe werkwijze, hoe je verslag doet en resultaten vastlegt. Verder hebben we wekelijks contact over de voortgang.’

Leunstoel

Want uitdagingen zijn er zeker. Stam: ‘Het zoeken naar oplossingen kost nu eenmaal tijd en energie. Zo was er een meneer die steeds onrustig en boos werd voor het slapengaan. Wat bleek: zijn zoon vertelt dat hij thuis altijd in slaap viel in zijn leunstoel. Een leunstoel in de kamer brengt uitkomst: hij gaat ’s avonds probleemloos naar zijn kamer. Die oorzaak van het onrustige gedrag kun je alleen achterhalen als je weet wie er voor je zit. Met een hoge werkdruk is dat lastig. Dan is het verleidelijk om eerder onrustmedicatie in te zetten. Dat is niet altijd verkeerd, maar het is beter als het een bewuste keuze is. Wij denken daarom mee over hoe je tijd kunt maken om iedere bewoner te leren kennen.’

Zichtbare verschillen

Inmiddels zijn de 8 kartrekkers nu een halfjaar bezig. ‘We horen al voorbeelden van zichtbare verschillen’, zegt Sebastiaan Stam. ‘En ook al is iedere situatie anders, toch zijn er wel stappen die je in elke setting kunt zetten.’ Mark Smelik: ‘BAMM loopt nog tot begin 2027. In die tijd willen we onze opgedane kennis en inzichten delen met bijvoorbeeld stappenplannen en handreikingen. Want één ding is al duidelijk: als verzorgenden zelf ervaren wat deze aanpak oplevert voor bewoners, willen ze er allemaal mee aan de slag!’

Benieuwd naar de andere vier interviews? Lees ze hier

Meer weten over het project BAMM? Bekijk de projectpagina