ViT voor de toekomst!

Verandering

Veel aandacht is het afgelopen jaar uitgegaan naar de wijkverpleegkundigen, gezien de indicatiestelling en organisatie van zorg binnen de zorgverzekeringswet, maar in de directe cliëntenzorg krijgen vooral verzorgenden zowel intra- als extramuraal direct te maken met de gevolgen van de transitie:

• Nadruk op zelfredzaamheid en samenredzaamheid, informele zorg
• Van zorgen voor naar zorgen dat: begeleiden en ondersteunen van cliënten i.p.v. verlenen van ADL zorg
• Professionaliseringsslag verzorgenden: van ‘lieve’ naar vakbekwame zorgprofessional
• Ethische vraagstukken: minder zorg voor cliënten, ‘laat ik ze niet in de steek?’; ‘maak ik mezelf niet overbodig en verlies ik mijn baan?’, ‘wie is verantwoordelijk als er iets mis gaat?’
• Transitie in gedrag en organisatie
• Resultaatgericht werken: verzorgende zal meer de regierol hebben in de dagelijkse zorgverlening, waar de wijkverpleegkundige indiceert en organiseert
• Ook zij krijgen te maken met meerdere financieringsstromen: Zorgverzekeringswet, Wet Maatschappelijke Ondersteuning en Wet Langdurige Zorg

Dit vraagt verandering op 2 fronten:

1. Verzorgenden moeten een omslag in denken doormaken; van denken in termen van 'zorgverlening' en 'kwaliteit van zorg' en 'geld' naar denken in termen van 'zelfredzaamheid' en 'betrekken informele zorg' en 'resultaten of 'doelen'.
2. Rol verzorgenden verandert: van vooral zorgverlener naar ondersteuner van cliënt en mantelzorg, regisseur van zorg, gezondheidsbevorderaar, professional en samenwerker.

Het onderzoek

De transitie in de ouderenzorg vraagt dus veel van de verzorgenden: zij moeten de consequenties van de transitie vertalen naar de praktijk en de cliënt. In het project Verzorgenden in Transitie is onderzocht waar verzorgenden in hun dagelijkse praktijk tegenaan lopen, welke competenties ze moeten bezitten en waar ze ondersteuning nodig hebben. Dit onderzoek is in het najaar van 2015 uitgevoerd onder verzorgenden en management van de vier kernpartners van VKI.

In gesprek met verzorgenden..

Lausanne Mies (RVMO) heeft door middel van Stoytelling verhalen opgehaald bij verzorgenden. Ze vroeg hen te vertellen welke invloed de ontwikkelingen in de zorg hebben op de wijze waarop ze nu werken of willen gaan werken, maar ook met de organisatie van zorg en samenwerking in hun team. Het resultaat geeft een mooi beeld waar verzorgenden tegenaan lopen, maar vooral ook van hun drive om goede zorg te verlenen en cliënten zelfredzamer te maken!

"En ik geef hem complimentjes als hij iets zelf gedaan heeft, en dan is hij helemaal blij! Dan zijn we de grootste vrienden. Ik denk dat we allebei blij en tevreden zijn dat meneer meer zelf heeft gedaan, en ik hem de regie heb gegeven".

Verzorgenden zijn bewust bezig met het bevorderen van eigen regie bij hun cliënten en het signaleren van hun ondersteuningsbehoeften. Ook zijn ze actief in het coördineren van de zorg.

"Ik was bij een cliënt en daar gebeurde wat rare dingen. De hond had nootjes in zijn voederbak, en in de theepot zat Yogidrink. En dan ga ik eerst inventariseren wie van de verzorgenden of de familie dat nog meer heeft gesignaleerd. Ik licht dan de casemanager dementie in, later lees ik dan in de rapportage dat ze bij mevrouw geweest zijn op mijn verzoek, en dan is de cliënt weer goed in het vizier. Ik kijk breed"

Verzorgenden zijn zich bewust van de beperkte tijd, de kosten van zorg en het belang van productiviteit. Ze ervaren een hoge werkdruk, enerzijds door de toenemende complexiteit van zorg, anderzijds door de tijd die het vraagt om de juiste indicatie te krijgen of te behouden. Zij ervaren soms een spanning tussen regels enerzijds en wat zij voor de cliënt willen doen anderzijds. Daarnaast zijn sommige verzorgenden onzeker over het behoud van hun baan.

"Want het is allemaal versnipperd. De WMO moet je bij het zorgloket aanvragen, voor aanpassingen moet je weer bij een ander loketje zijn. Ik begeleid mevrouw om zelf de voorzieningen aan te vragen. En ik coördineer, zodat ook de familie er ook meer bij betrokken is. Dat lukt toch wel".

Over de samenwerking binnen het team is men positief, ofschoon elkaar onderling aanspreken als lastig wordt beschouwd. Ook betreuren sommige verzorgenden dat zij sommige taken waar zij wel voor opgeleid zijn niet meer uit mogen voeren.

..en met managers en wijkverpleegkundigen!

Ook bestuurders, managers en wijkverpleegkundigen zijn bevraagd. Geertje van de Ven (FWG) heeft hen geïnterviewd en gevraagd naar hun mening over de veranderingen in de zorg en wat dat vraagt van verzorgenden. Volgens de geïnterviewden ligt de kracht van verzorgenden in de directe zorgverlening. Men verwacht echter nu ook een meer analytische en reflectieve houding van verzorgenden. Ook communicatie en samenwerking worden als erg belangrijk beschouwd.

"Dit zijn de Rotterdammers. Die zijn gewoon aan het doen. Die stropen de mouw op en die gaan."

Het zorgleefplan wordt als een belangrijk instrument gezien.

"Nu het zorgplan de basis is voor de financiering, komt het zakelijke dichter bij het professionele proces van de medewerker."

"Verzorgenden zijn ongelofelijk loyaal zijn en ze blijven maar gaan, terwijl de veranderingen nu ook vragen om stil te staan bij waarom je de dingen doet zoals je ze doet."

De samenwerking met de wijkverpleegkundige is door de transitie belangrijker geworden. Je moet als het ware een team rond de cliënt vormen en daarbij de cliënt en zijn omgeving betrekken. Signaleren van veranderingen in de zorgvraag is voor verzorgenden niet altijd even gemakkelijk: waar liggen je eigen grenzen? Wijkverpleegkundigen moeten als coach fungeren, moeten los kunnen laten en verzorgenden hun ‘power’ laten voelen. De eigen professionaliteit van de verzorgende wordt benadrukt.

"Ik denk dat verzorgenden erg binnen regels en protocollen worden opgeleid en dat ze weinig geprikkeld worden om creatief te zijn wanneer iets buiten het gangbare valt."

"Ik krijg wel eens brieven van klanten waarin staat dat ze zo dankbaar zijn voor de verzorgenden. Verzorgenden zijn gewoon goed in fysieke zorg verlenen, daar hoef je volgens mij helemaal niet veel aan bij te spijkeren."

De belangrijkste conclusies uit het onderzoek

1. Ontwikkel een plan van aanpak op het gebied van samenwerking tussen de wijkverpleegkundigen en verzorgenden binnen het zorgteam: a. Resultaatgericht werken en het zorgleefplan b. Nadruk op welbevinden van de cliënt c. Zelforganisatie d. Gedeelde besluitvorming
2. Stimuleer de vakontwikkeling en professionalisering van verzorgenden: a. Beschrijf het vak van verzorgenden b. Empowerment van de verzorgenden c. Methodisch handelen d. Professioneel leiderschap e. Reflectie op eigen handelen f. Visie op zorg g. Ethische aspecten van de transitie

Naar aanleiding van de onderzoekresultaten wordt op 1 december 2016 in een werkconferentie voor verzorgenden, zorgteams en management gekeken waar in de ondersteuning voor teams de nadruk moet liggen. Vervolgens wordt in overleg met samenwerkingspartners een programma samengesteld waarmee verzorgenden ondersteund kunnen worden. Het programma zal een bottom up benadering kennen, waarin zorgteams zelf aangeven waar ze hun aandacht op willen richten. Het programma start op 1 januari 2017.

Artikel in Bijzijn

Van ons voorbereidende onderzoek is in Bijzijn (2016) een artikel verschenen. Een aantal verzorgenden zijn geïnterviewd en vertellen wat de veranderingen in de ouderenzorg voor hen betekenen.

Lees het artikel

Alles in beeld

Bij de start van het programma Verzorgenden in Transitie is een teamscan uitgevoerd. Het doel van de teamscan was om een beeld te krijgen hoe medewerkers denken over hun werk in het licht van alle veranderingen in de ouderenzorg van dit moment, én om na afloop van het programma Verzorgenden in Transitie  te kunnen kijken of daar zaken in veranderd zijn. Met de resultaten van alle teamscans is samen met de ViT-coach bepaald aan welk thema het team gaat werken en wordt er een teamontwikkelplan gemaakt. In het voorjaar van 2018 worden deze teamscans nogmaals afgenomen en worden de resultaten van het programma geanalyseerd.

Het onderzoek

De teamscan – een online vragenlijst -- bestaat uit 2 delen:

1. 18 stellingen, waarin gevraagd wordt met een rapportcijfer (1-10) aan te geven in hoeverre men het met die stelling eens is. Hoe hoger het cijfer hoe meer men het met de stelling eens is.
2. 10 open vragen, waarin we vragen zo concreet mogelijk te beschrijven hoe men tegen bepaalde zaken aankijkt.

In totaal hebben 200 deelnemers uit 9 teams uit 3 verschillende organisaties een uitnodiging gekregen voor de teamscan. Hiervan hebben 147 deelnemers de scan ook volledig ingevuld (74%).

Resultaten

Uit de teamscan komt naar voren dat de verzorgenden veel voldoening halen uit het zorgen voor en helpen van andere mensen. De verzorgenden hebben duidelijk passie en hart voor de zorg. Het zorgen voor cliënten maakt ze gelukkig, en dit doen ze het liefst in een prettig team waar vertrouwen heerst. Men geeft aan goed te weten wat er van hen verwacht wordt en men voelt zich inhoudelijk vakbekwaam.

Ook houden de respondenten de ontwikkelingen goed bij. Wat betreft het functioneren van het team zien we een wisselend beeld: gemiddeld scoort dat een 7, maar er worden ook onvoldoendes gegeven. Een stelling over open communicatie in het team scoort laag. Veel medewerkers geven aan niet altijd in het Zorgleefplan te rapporteren wat ze met de cliënt gedaan hebben om de gestelde doelen te bereiken.

Tussen teams zijn verschillen te zien: zo loopt het gemiddelde cijfer voor teamfunctioneren uiteen van een 6,2 tot een 7,9. Ook scoort het ene team op bijna alle stellingen lager dan het gemiddelde van de totale onderzoeksgroep, terwijl het andere team op bijna alle stellingen hoger dan gemiddeld scoort. Opvallend is ook dat er bij veel stellingen een hoge range is; de cijfers lopen uiteen van (zwaar) onvoldoende tot (zeer) positief. Zo loopt de score op de stelling ‘Wij hebben een goede (werk)sfeer in ons team en werken goed samen.’ uiteen van een 1 tot een 10.

Conclusies en aanbevelingen

De verzorgenden hebben vele veranderingen doorgemaakt. Dit zijn soms positieve zaken, bijvoorbeeld dat er meer zorg op maat geleverd kan worden en mensen langer thuis in hun eigen omgeving wonen, maar de verzorgenden geven vooral aan te worstelen met de negatieve gevolgen van de veranderingen in de ouderenzorg.

Mensen komen met een complexer ziektebeeld in zorg en de fysieke en mentale werkdruk is toegenomen. Uit alle teams komt naar voren dat ze een gebrek aan tijd ervaren en dat de toegenomen administratiedruk en het personeelstekort op hen drukt. Veel verzorgenden krijgen het gevoel dat ze tekort schieten in het leveren van de zorg. Ze zouden meer willen doen, maar hebben hier niet genoeg tijd voor en kunnen zodoende niet doen wat ze het liefste doen: goede zorg leveren. Deze zaken – vaak gevolgen van de veranderingen in de ouderenzorg  –  worden gezien als onderliggende reden voor de wrijving binnen de teams.

Verbeterpunten liggen met name op het gebied van sfeer, samenwerking en communicatie binnen de teams. Ook het gebruik van het Zorgleefplan (ZLP) en de onderlinge taakverdeling in het team zijn voor verbetering vatbaar. Daarnaast verdient de onderlinge verdeeldheid binnen teams aandacht. Het gezamenlijke doel dat door veel teams wordt ervaren– het leveren van goede zorg - kan ingezet worden om samen van ViT een succes te maken. De verzorgenden werken hard en wanneer ze de tijd krijgen om de negatieve gevolgen van de veranderingen in de ouderenzorg samen met een goed communicerend en samenwerkend team aan te pakken kunnen ze veel bereiken.

Veranderingen

Eén van de doelen van het programma Verzorgenden in Transitie (ViT) is het beschrijven van de veranderingen die het vak van verzorgende heeft ondergaan door alle ontwikkelingen in de ouderenzorg. In het programma ViT wordt hier veel onderzoek naar gedaan:

• Voorafgaand aan het programma is onderzocht waar verzorgenden tegenaan lopen en wat organisatie van verzorgenden verwachten. Nieuwe eisen aan de organisaties worden door vertaald naar nieuwe eisen aan verzorgenden, zoals professioneel leiderschap, reflectie op eigen handelen, zelforganisatie, etc.
• Bij de start van het programma is een Teamscan uitgevoerd bij de deelnemende teams om de huidige situatie in beeld te brengen. Van deze resultaten zal ook in dit rapport gebruik gemaakt worden.
• Onderzoek naar de competenties van verzorgenden: in Rondetafelgesprekken is met verzorgenden gesproken over wat zij moeten kennen en kunnen in de huidige tijd. Is daar veel in veranderd? Wat kunnen ze al? Wat moeten ze leren? Ook hebben zij een competentiescan ingevuld, waarin gevraagd is hoe belangrijk ze competenties vinden en in hoeverre ze de competentie bezitten.

Van de gecombineerde onderzoeken zijn nu de conclusies bekend. Op Skipr is hiervan een samenvatting verschenen. Klik hier voor het artikel.

Trots!

Als er één woord past bij de afronding van programma ‘Verzorgenden in Transitie’ (ViT), is het wel trots. Trots op elkaar. Trots op de veranderingen. Trots dat 150 verzorgenden (uit 8 teams) anderhalf jaar op zoek gingen naar wat zij nodig hebben bij alle veranderingen in de zorg. VKI vertaalde hun ervaringen in een ‘sleutelboekje’ met 10 praktische sleutels voor meer verandergemak in het vak.

10 sleutels

1. Staan de neuzen dezelfde kant op?
2. Het is wél professioneel om te zeggen dat je iets niet weet
3. Het is moeilijk hoor, om niet te zorgen
4. Ik mis de oude hoofdzuster
5. Mopperen is makkelijker dan complimenten geven
6. Samen is gezelliger dan alleen
7. Ik heb geen tijd om mijn werk goed te doen
8. Nu snap ik waarom meneer Jansen zo onrustig is
9. Als zij nou eens aansluiten op mijn praktijk
10. Als ik weet hoe het moet, is het niet zo moeilijk

Resultaten

Wat waren in vogelvlucht de resultaten van anderhalf jaar hard werken? Lef, vertrouwen, communicatie, stevig team, samenwerking, duidelijke zorgdossiers, familiebijeenkomsten, doorzettingsvermogen. Resultaten om trots op te zijn. Elk team kreeg dan ook tijdens de conferentie een feestmuts en een daverend applaus. Ze hebben laten zien dat je moet beginnen bij het ABC: Aandacht, de Basisveiligheid in het team en goede, open Communicatie. Dan leer je elkaar kennen, ontstaat er meer werkplezier en kun je samen invulling geven aan alle veranderingen in de zorg.

Slotconferentie

Op 7 november hebben we het programma afgesloten tijden een feestelijke bijeenkomst. We hebben de resultaten gedeeld, de successen gevierd en geleerd om 'zakelijk' te flirten. Nieuwsgierig? Lees dan hier het verslag en bekijk de foto's! Wil je meer weten over dit programma? Neem dan contact op met info@vankleefinstituut.nl

Sleutelboekje

In het programma Verzorgenden in Transitie zijn 150 verzorgenden (uit 8 teams) anderhalf jaar op zoek gegaan naar wat zij nodig hebben bij alle veranderingen in de zorg. VKI vertaalde hun ervaringen in een ‘sleutelboekje’ met 10 praktische sleutels voor meer verandergemak in het vak. Benieuwd naar die sleutels?

Download het boekje

150 verzorgenden zijn ‘ViT’ voor de toekomst!

Wat betekent de transitie in de ouderenzorg eigenlijk voor het vak van verzorgenden? Die vraag heeft het Van Kleef Instituut met drie zorgorganisaties - ActiVite, Laurens en De Zellingen – opgepakt in een onderzoeks- en ontwikkelprogramma van 1,5 jaar. In het project “Verzorgenden in Transitie (ViT)” hebben we verzorgenden gevraagd waar zij in hun dagelijkse praktijk tegenaan lopen. Welke (nieuwe) competenties moeten ze bezitten? Wat hebben zij nodig van hun team en organisatie? En welke ondersteuning helpt hen bij alle veranderingen in hun vak? We vroegen het henzelf! In een handzaam boekje delen we de ervaringen van 150 verzorgenden uit die zorgorganisaties. Anderhalf jaar werkten ze met hun team aan zelf geformuleerde ontwikkelpunten, ontdekten ze wat zij nodig hadden bij de transitie in de ouderenzorg en testten ze in de praktijk welke ondersteuning goed werkt.

Boekje downloaden

Introductie

Tijdens de projectperiode van ViT zijn meerdere werkconferenties georganiseerd. Hier vind je de verslagen. Ook vind je hier de publicaties van ViT.

Publicaties

• Ondersteuningsprogramma voor verzorgenden nodig, artikel van Skipr, feb. 2018
• De verzorgende van de toekomst, artikel in Bijzijn, okt 2016

Werkconferenties

• 1 december 2016 'ViT voor de toekomst'
• 28 juni 2017 'Welke thema's spelen er in de teams?'
• 10 januari 2018 'Wat zouden die andere teams eigenlijk doen?'
• 11 april 2018 'Waar een doel is is een weg'
• 7 november 2018 'Slotconferentie Verzorgenden in Transitie'

Introductie

De verzorgenden in de teams die meegedaan hebben met ViT hebben allerlei tools ontwikkeld, die hen geholpen hebben de communicatie in hun team te verbeteren, de samenwerking met mantelzorgers te intensiveren of de situatie in hun team in kaart te brengen. Denk hierbij aan de complimentenslinger, gouden omgangsregels, een competentiescan en mantelzorgbijeenkomsten. VKI heeft een overzicht gemaakt van deze tools. Deze vind je hieronder.

Communicatie in je team

• Complimentenslinger of complimentenpot; met deze positieve feedbacktool deel je complimenten van familie en mantelzorgers met elkaar.
• Kwaliteitenspel; door elkaar in een teamoverleg complimenten te geven elkaars kwaliteiten benoemen.
• Ik-ik-jij-wij feedback; een manier om elkaar feedback te geven, waarbij degene die feedback geeft aan de ander vertelt wat ze waarneemt en wat dat met haar doet.
• ViT-vaas; hiermee kun je meningen of vragen van collega’s ophalen.
• Intervisie in kleine groepen; intervisie is een goede manier om met collega’s te reflecteren op elkaars handelen a.d.h.v. een praktijkvoorbeeld.
• Woordensoep-meeting; hiermee maak je abstracte begrippen concreet, zodat je er allemaal hetzelfde onder verstaat.
• Het goedemorgen-overleg; een voorbeeld van een 10-minutenoverleg om iedere werkdag samen op te starten.
• Gouden omgangsregels; met deze tool maak je afspraken in je team hoe jullie met elkaar willen omgaan.
• Foto-associatie; een creatieve tool om een gesprek in het team op gang te brengen.
• Kartrekkers; dit is een manier om een veranderingstraject soepeler te laten verlopen.
• Rondetafelgesprekken met acteurs; hierbij spelen acteurs herkenbare situaties na, waarna een aantal verzorgenden in gesprek gaan over die situatie.
• Teamavonden; organiseer teamavonden waarin je samen eet of door een activiteit elkaar beter leert kennen.

Tools voor samenwerking met de mantelzorg

• Netwerkkaart; deze tool brengt de relaties van een cliënt/bewoner in kaart, zodat je hem/haar kunt ondersteunen om het netwerk in stand te houden.
• Mantelzorgbijeenkomsten; het organiseren van bijeenkomsten voor mantelzorgers om de samenwerking met hen te verbeteren.
• Verwachtingen-overleg; door het expliciet maken van de wederzijdse verwachtingen tijdens de intake, maar ook later steeds weer te expliciteren word je minder snel teleurgesteld!

Tools om over je vak te praten

• Competentiescan; met een kort vragenlijstje breng je in kaart welke competenties teamleden belangrijk vinden en of zij vinden dat ze die competenties ook beheersen.
• ViT-thermometer; dit is een manier om je bewust te worden van het feit dat je als verzorgende een professional bent en de competenties bezit die horen bij jouw functie.

Tool wet en regelgeving

• E-learning en website wet- en regelgeving ouderenzorg; op de website www.vankleefinstituut.nl staat alles over de soms best ingewikkelde financiering van de ouderenzorg en de e-learning module.

Media

• Volg het project op twitter via @VKI010
• Volg het project via onze facebookpagina

Contact

Heb je interesse in het project en wil je graag meer weten? Houd onze website dan in de gaten. Bij nieuwe ontwikkelingen worden er nieuwe updates geplaatst. Ook kun je contact opnemen met de programmamanager Annemarie Klaassen, via a.klaassen@vankleefinstituut.nl